Το Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής-The Saturday of the Souls of Pentecost

Του Ιωάννη Λότσιου,

Το Σάββατο πριν την Μεγάλη Εορτή της Πεντηκοστής είναι ημέρα των Κεκοιμημένων. Η προσευχή της Εκκλησίας για αυτήν την ημέρα αιτιολογείται από το γεγονός της Καθόδου του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία. H εορτή της Πεντηκοστής αποτελεί την αέναη κάθοδο του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία, κατά την υπόσχεση του Χριστού προς τους Αποστόλους. Είναι γενέθλιος ημέρα της σωτηρίας της ανθρωπότητας, όλων εκείνων που εντάσσονται στο Σώμα του Χριστού. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δικαίως καυχάται ότι αποτελεί την Εκκλησία της Πεντηκοστής, της συνέχειας των Αγίων Αποστόλων[1].  

Η Χάρης του Αγίου Πνεύματος παραμένει στην Εκκλησία, δρα και ενεργεί, όχι μόνο συνιστά την ίδια, αλλά και πολύ περισσότερο την μεταδίδει σε κάθε ένα μέλος της. Αυτό περιλαμβάνει και τους κεκοιμημένους. Την αυτήν ημέρα η Εκκλησία ζητά συγχώρεση, με την ίδια χάρη του Παναγίου Πνεύματος, τον Άλλον Παράκλητο. Ο άλλος Παράκλητος δημιουργεί δεσμούς πνευματικούς ακατάλυτους σε κάθε μέλος της Εκκλησίας, που συνεχίζονται και στην επέκεινα πραγματικότητα, στην πέραν του τάφου ζωή.

 Για αυτό το Σάββατο της Πεντηκοστής, στην μνήμη των κεκοιμημένων συνδυάζεται η μνήμη των μαρτύρων με την μνήμη των κεκοιμημένων, κατά την ωραία έκφραση του υμνογράφου «Τοις ουρανίοις θαλάμοις διενηκώς». Αναφέρει ο Άγιος Νεκτάριος το εξής σημαντικό: «Η Εκκλησία δεομένη υπέρ πάντων των από Αδάμ μέχρι σήμερον ευσεβώς κοιμηθέντων εύχεται ουχί βεβαίως μόνον υπέρ Χριστιανών διότι ουδείς χριστιανός από Αδάμ μέχρι Χριστού, αλλ' υπέρ πάσης ψυχής παντός γένους βροτών εναρέτως βιωσάσης, είτε εν νόμω, είτε εν ακροβυστία εύχεται δ' εν τοις τροπαρίοις ίνα «άπαντα άνθρωπον τα του βίου λειτουργήσαντα πιστώς και προς Θεόν μεταστάντα πολυειδώς και πολυτρόπως ο Θεός αξιώση της ουρανίου βασιλείας αυτού». «Διά της τοιαύτης υπέρ των ευσεβώς κοιμηθέντων διαταχθείσης ακολουθίας η Εκκλησία κηρύττει ότι οι από Αδάμ μέχρι Χριστού τελειωθέντες ενάρετοι άνδρες εισίν άξιοι του θείου ελέους και δέεται του Θεού υπέρ αυτών, όπως δώση αυτοίς εν τη ημέρα της κρίσεως ευσπρόσδεκτον απολογίαν. Το φρόνημα τούτο της Εκκλησίας, όπερ από των αποστολικών χρόνων γινώσκομεν, είναι λίαν ορθόν και δίκαιον διότι, αφού ο Κύριος ημών ήλθεν ίνα σώση τον κόσμον, έπεται ότι έμελλε να σώση και πάντας τους εναρέτως διαβιώσαντας προ της αφίξεως αυτού, διότι ουχί η έλλειψις αρετής εν τω κόσμω προκάλεσε την ανάγκην της ενσάρκου οικονομίας του Υιού του Θεού, αλλ' η έλλειψις της προς τον Θεόν φιλίας και το μεσότοιχον της έχθρας το διαχωρίζον Θεόν και άνθρωπον και όπερ ο Υιός του Θεού ήλθε να καθέλη. Λόγος λοιπόν της αφίξεως του Υιού του Θεού ήτο η συμφιλίωσις του Θεού μετά του ανθρώπου και ουχί η ελλειψις αρετής...»[2].

  Η Χάρης όρια δεν γνωρίζει,  τίποτα δεν μπορεί να σταθεί ως τοίχος, ούτε ακόμα και αυτός ο θάνατος. Η χάρης πηγάζει από την αγάπη, ξεπερνά την δικαιοσύνη. Βεβαίως είναι διαφορετική η δικαιοσύνη, δηλαδή η απόδοση κατά τα έργα μεταξύ του Θεού και των ανθρώπων. Η αγάπη του Θεού ξεπερνά την δικαιοσύνη. Είναι η πηγή της μακαριότητας για αυτούς που αναχώρησαν από αυτόν τον κόσμο, διότι «πάσα ψυχή ζωούται». Ο θάνατος δεν είναι ικανός πλέον, μετά την Ανάσταση του Χριστού να σταθεί εμπόδιο πνευματικό, μεταξύ ζώντων και τεθνεώτων[3]. Η εκκλησία από δε τους μάρτυρες αιτείται την δέηση, για δε τους τεθνεώντας την ανάπαυση. Κανείς δεν εξαφανίζεται, όλοι διατηρούν την δική τους προσωπική ταυτότητα, όλοι ονοματίζονται, «και πάντων των αγίων» και «πάντων των Κεκοιμημένων»[4]. Γι’ αυτούς που είναι στον ουρανό, αλλά και για αυτούς που είναι στον Άδη, για αυτούς που είναι στο όνειδος, αλλά και για αυτούς που είναι στην ανάπαυση, για τις ψυχές που βρίσκονται στον άδη ή στο παράδεισο.  

 Είναι ενδεικτική η προσευχή του Εσπερινού της Πεντηκοστής του Μ. Βασιλείου. Αναφέρεται στο γεγονός ότι αυτήν την ημέρα ο Κύριος δέχεται ειδικά τις προσευχές για τους κεκοιμημένους, ακόμη και για αυτούς που είναι στον άδη:

«ὁ καὶ ἐν αὐτῇ τῇ παντελείῳ Ἑορτῇ καὶ σωτηριώδει, ἱλασμοὺς ἱκεσίους, ὑπὲρ τῶν κατεχομένων ἐν ᾍδῃ, καταξιώσας δέχεσθαι, μεγάλας τε παρέχων ἡμῖν ἐλπίδας, ἄνεσιν τοῖς κατοιχομένοις τῶν κατεχόντων αὐτοὺς ἀνιαρῶν, καὶ παραψυχὴν παρὰ σοῦ καταπέμπεσθαι. Ἐπάκουσον ἡμῶν τῶν ταπεινῶν, οἰκτρῶν δεομένων σου, καὶ ἀνάπαυσον τὰς καὶ ψυχὰς τῶν δούλων σου τῶν προκεκοιμημένων, ἐν τόπῳ φωτεινῷ, ἐν τόπῳ χλοερῷ, ἐν τόπῳ ἀναψύξεως, ἔνθα ἀπέδρα πᾶσα ὀδύνη, λύπη, καὶ στεναγμός, καὶ κατάταξον τὰ πνεύματα αὐτῶν ἐν σκηναῖς Δικαίων, καὶ εἰρήνης καὶ ἀνέσεως ἀξίωσον αὐτούς».

Μια προσευχή, ένα κερί ένα πιάτο κόλλυβα, μια επίσκεψη στα κοιμητήρια είναι δείγμα της εν Χριστώ αγάπης που δεν διαχωρίζεται από τον θάνατο. Ο θάνατος είναι  πλέων θύρα εισόδου στην αιώνια Βασιλεία του Θεού. Οι πράξεις αυτές δεν ανανεώνουν την μνήμη μας μόνο, στην υπενθύμιση δηλαδή κάποιων στιγμών και εκφράσεων των σχέσεων μας με τους κεκοιμημένους, μας αναδύει περισσότερο στην συνέχεια και διατήρηση των δεσμών της αγάπης, ειδικότερα των πνευματικών. Όλοι έχουμε συγγενικούς δεσμούς με τους αιωνίους απελθόντας, άμεσα ή έμεσα.   

 Είναι η κοινωνία των Αγίων. Γι’ αυτό και δεν είναι νεκροί, μια κοσμική ανέλπιδη έκφραση, είναι κεκοιμημένοι. Η  Χάρης του Αγίου Πνεύματος φέρνει όλους ενώπιων του προσώπου του Χριστού.

Και είναι ωραίο αυτό που αναφέρει ο Ιερός Χρυσόστομος, τι τιμή έχει κανείς ενώπιων του Βασιλέως να μνημονεύεται το όνομα του…

---

[1] Ιωάνν. 16, 13.

[2] Μελέτη περὶ ἀθανασίας τῆς ψυχῆς καὶ ἱερῶν μνημοσύνων, στο διαδίκτυο, http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/agios-nektarios/commemoration.htm.

[3] Ρωμαιους, 8, 38-39.

[4]Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί της Εκκλησιαστικής ιεραρχίας 3, 9 PG 3, 437BC. Ν. Ματσούκα, Μυστήριον Επί των ιερώς κεκοιμημένων, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 36-37. "Μνημόσυνα", στη Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), τόμ. 8, εκδ. Μαρτίνος, Αθήνα 1966, στ. 1226. Ε. Παπαγιάννη, "Περί «ψυχικών» και «μνημοσύνων»: το νομικό υπόβαθρο μιας ηθικής υποχρέωσης", στο Αντίδωρο στον Ομότιμο Καθηγητή μητροπολίτη Τυρολόης και Σερεντίου κ. Παντελεήμονα Ροδόπουλο, στην Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής, τ. 13, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2008, σ. 171-187.