Orthodox Fundamentalism-Ορθόδοξος φονταμενταλισμός (text in English & Greek)

 by George E. Demacopoulos: Professor of Historical Theology; Director and Co-Founder, Orthodox Christian Studies Center  at Fordham University

One of the cornerstones of Orthodox Christianity is its reverence for the great Fathers of the Church who were not only exemplars of holiness but were also the greatest intellectuals of their age.  The writings of men like St. Basil the Great, St. Gregory the Theologian, and St. Maximos the Confessor have been and will always remain essential guides to Orthodox Christian living and Orthodox Christian faith.

Thus it is alarming that so many Orthodox clerics and monks in recent years have made public statements that reflect a “fundamentalist” approach to the Church Fathers.  And unless leaders of the Orthodox Church unite to repudiate this development, the entire Orthodox Church is at risk of being hijacked by extremists.

Like other fundamentalist movements, Orthodox fundamentalism reduces all theological teaching to a subset of theological axioms and then measures the worthiness of others according to them.  Typically, this manifests itself in accusations that individuals, institutions, or entire branches of the Orthodox Church fail to meet the self-prescribed standard for Orthodox teaching.  For example, when the Theological Academy of Volos recently convened an international conference to examine the role of the Fathers in the modern Church, radical opportunists in the Church of Greece accused it and its bishop of heresy.

The key intellectual error in Orthodox fundamentalism lies in the presupposition that the Church Fathers agreed on all theological and ethical matters.  That miscalculation, no doubt, is related to another equally flawed assumption that Orthodox theology has never changed—clearly it has or else there would have been no need for the Fathers to build consensus at successive Ecumenical Councils. 

The irony, as identified by recent scholarship on fundamentalism, is that while fundamentalists claim to protect the Orthodox Christian faith from the corruption of modernity, their vision of Orthodox Christianity is, itself, a very modern phenomenon.  In other words, Orthodoxy never was what fundamentalists claim it to be. 

Indeed, a careful reading of Christian history and theology makes clear that some of the most influential saints of the Church disagreed with one another—at times quite bitterly. St. Peter and St. Paul were at odds over circumcision.  St. Basil and St. Gregory the Theologian clashed over the best way to recognize the divinity of Holy Spirit.  And St. John Damascene, who lived in a monastery in the Islamic Caliphate, abandoned the hymnographical tradition that preceded him in order to develop a new one that spoke to the needs of his community.

It is important to understand that Orthodox fundamentalists reinforce their reductionist reading of the Church Fathers with additional falsehoods.  One of the most frequently espoused is the claim that the monastic community has always been the guardian of Orthodox teaching.  Another insists that the Fathers were anti-intellectual.  And a third demands that adherence to the teachings of the Fathers necessitates that one resist all things Western.  Each of these assertions is patently false for specific reasons, but they are all symptomatic of an ideological masquerade that purports to escape the modern world.

The insidious danger of Orthodox fundamentalists is that they obfuscate the difference between tradition and fundamentalism.  By repurposing the tradition as a political weapon, the ideologue deceives those who are not inclined to question the credibility of their religious leaders.

In an age when so many young people are opting out of religious affiliation altogether, the expansion of fundamentalist ideology into ordinary parishes is leading to a situation where our children are choosing between religious extremism or no religion at all.

It is time for Orthodox hierarchs and lay leaders to proclaim broadly that the endearing relevance of the Church Fathers does not lie in the slavish adherence to a fossilized set of propositions used in self-promotion.  The significance of the Fathers lies in their earnest and soul-wrenching quest to seek God and to share Him.

Ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της Ορθοδοξίας είναι η ευλάβεια της για τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι δεν υπήρξαν  μόνο υποδείγματα αγιότητας, αλλά και οι μεγαλύτεροι  διανοούμενοι της εποχής  τους. Τα κείμενα αγίων όπως ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος Θεολόγος ή ο  Μάξιμος Ομολογητής, αποτέλεσαν, και θα συνεχίσουν να αποτελούν, απαραίτητους οδηγούς στη χριστιανική πίστη και ζωή.

Είναι, όμως, ανησυχητικό το γεγονός ότι κατά τα τελευταία χρόνια, αρκετοί ορθόδοξοι κληρικοί και μοναχοί έχουν προχωρήσει σε δημόσιες δηλώσεις και τοποθετήσεις, εκφράζοντας μια «φονταμενταλιστική» προσέγγιση των Πατέρων της Εκκλησίας. Αν οι ηγέτες της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν ενωθούν και δεν συντονιστούν προκειμένου να αντιμετωπίσουν αυτή την εξέλιξη,  η  Ορθόδοξη Εκκλησία στο σύνολό τηςκινδυνεύει να κυριευθεί από εξτρεμιστές.

Όπως και άλλα φονταμενταλιστικά κινήματα, έτσι και ο ορθόδοξος φονταμενταλισμός περιορίζει ολάκερη τη θεολογική διδασκαλία σε ένα υποσύνολο θεολογικών αξιωμάτων, κρίνοντας στη συνέχεια την αξία  των  άλλων σύμφωνα με αυτά. Η τάση αυτή εκδηλώνεται  συνήθως  με  κατηγορίες σύμφωνα με τις οποίες μεμονωμένα άτομα, θεσμοί ή ολόκληροι κλάδοι της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν ανταποκρίνονται σ’ αυτό το αυτο-επιβαλλόμενο πρότυπο ορθόδοξης διδασκαλίας.  Για παράδειγμα, όταν η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου  διοργάνωσε  το 2010 ένα διεθνές συνέδριο  προκειμένου να εξεταστεί ο ρόλος των  Πατέρων στη σύγχρονη  εποχή, διάφοροι επικίνδυνοι καιροσκόποι στην Εκκλησία  της  Ελλάδος την κατηγόρησαν, όπως και τον τοπικό επίσκοπο, για αίρεση.

Το βασικό πνευματικό σφάλμα του ορθόδοξου φονταμενταλισμού έγκειται στην υπόθεση ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας συμφωνούν μεταξύ τους σε όλα τα θεολογικά και ηθικά θέματα. Αυτή η παρανόηση συνδέεται, χωρίς αμφιβολία, με μια άλλη εξίσου εσφαλμένη πεποίθηση, ότι δηλ. η ορθόδοξη  θεολογία δεν έχει υποστεί καμία μεταβολή –ωστόσο κάτι τέτοιο δεν είναι αλήθεια, καθώς διαφορετικά δεν θα υπήρχε καμία ανάγκη για τους Πατέρες  να ενδιαφέρονται για την οικοδόμηση ενός consensus, μιας συμφωνίας δηλ.  στις διάφορες Οικουμενικές Συνόδους.

Η ειρωνεία, όπως προσδιορίζεται από την πρόσφατη μελέτη του φονταμενταλισμού, είναι ότι, ενώ οι φονταμενταλιστές ισχυρίζονται ότι προστατεύουν την ορθόδοξη χριστιανική πίστη από την διαφθορά της νεωτερικότητας, το όραμα που έχουν για τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό  είναι καθ’ αυτό ένα πολύ σύγχρονο φαινόμενο. Με άλλα λόγια, η Ορθοδοξία  ποτέ δεν ήταν αυτό που φονταμενταλιστές ισχυρίζονται ότι είναι.

Πράγματι, μια προσεκτική ανάγνωση της χριστιανικής ιστορίας και θεολογίας καθιστά σαφές ότι ορισμένοι από τους πλέον σημαίνοντες αγίους της Εκκλησίας είχαν διαφωνίες μεταξύ τους, μερικές φορές μάλιστα πολύ έντονες. Για παράδειγμα οι απόστολοι Πέτρος και Παύλος διαφωνούσαν σχετικά με την περιτομή. Ο Μέγας Βασίλειος και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος συγκρούστηκαν σχετικά με το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για την αναγνώριση της θεότητας του Αγίου Πνεύματος. Και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο οποίος έζησε σε ένα μοναστήρι στα όρια του ισλαμικού  χαλιφάτου, εγκατέλειψε την προγενέστερή του υμνογραφική παράδοση,  προκειμένου να αναπτύξει μια νέα που θα ανταποκρινόταν στις ανάγκες της κοινότητάς του.

Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι οι ορθόδοξοι  φονταμενταλιστές επιχειρούν να ενισχύουν την εκ μέρους τους απλουστευτική ανάγνωση των Πατέρων της Εκκλησίας, με επιπλέον αναλήθειες και ψεύδη. Ένα από αυτά τα πιο συνηθισμένα ψεύδη, είναι ο ισχυρισμός τους ότι ο μοναχισμός  υπήρξε ανέκαθεν ο θεματοφύλακας της ορθοδόξου διδασκαλίας.  Ένα άλλο επιμένει ότι οι Πατέρες ήταν αντίθετοι στο στοχασμό. Ενώ ένα τρίτο προβάλλει την ιδέα ότι η συμμόρφωση προς τη διδασκαλία των Πατέρων προϋποθέτει την αντίσταση προς οτιδήποτε προέρχεται από τη Δύση. Όλοι οι παραπάνω ισχυρισμοί είναι προφανώς λανθασμένοι  για συγκεκριμένους λόγους, ωστόσο αποτελούν όλοι μαζί συμπτώματα μιας ιδεολογικής μεταμφίεσης που επιδιώκει την απόδραση από το σύγχρονο κόσμο.

Ούπουλος κίνδυνος των ορθόδοξων φονταμενταλιστών είναι ότι συσκοτίζουν τη διαφορά ανάμεσα στην παράδοση και τον φονταμενταλισμό.  Χρησιμοποιώντας την παράδοση ως πολιτικό όπλο, ο ιδεολόγος εξαπατά εκείνους που δεν είναι διατεθειμένοι να αμφισβητήσουν την αξιοπιστία των θρησκευτικών ηγετών τους.

Σε μια εποχή που τόσοι πολλοί νέοι άνθρωποι επιλέγουν να μείνουν μακριά από κάθε θρησκευτική παράδοση και εκλησιαστικό θεσμό, η εξάπλωση της φονταμενταλιστικής ιδεολογίας στις ενορίες οδηγεί σε μια κατάσταση όπου ταπαιδιά μας καλούνται να επιλέξουν μεταξύ ενός θρησκευτικού εξτρεμισμού ή της καθολικής θρησκευτικής αδιαφορίας.

Είναι καιρός οι ορθόδοξοι αρχιερείς και οι λαϊκοί που κατέχουν υπεύθυνες θέσεις να διακηρύξουν προς κάθε κατεύθυνση ότι η ιδιαίτερη σπουδαιότητα των Πατέρων της Εκκλησίας δεν έγκειται στη δουλική τήρηση ενός απολιθωμένου συνόλου προτάσεων που χρησιμοποιούνται με σκοπό την αυτοπροβολή. Η σημασία των Πατέρων βρίσκεται στην ειλικρινή και από τα βάθη της ψυχής τους προσπάθεια αναζήτησης του Θεού και της συνάντησής τουμε τον κόσμο. Η φονταμενταλιστική ανάγνωση τόσο των Πατέρων όσο και της Αγίας Γραφής δεν οδηγεί ποτέ στον Θεό. Αντίθετα οδηγεί στην ειδωλολατρία.

* Γεώργιος Δημακόπουλος Καθηγητής Ιστορικής Θεολογίας, Διευθυντής και Συν-Ιδρυτής του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών Πανεπιστήμιου Fordham, Νέα Υόρκη, Η.Π.Α.
Μετάφραση: Νικόλαος Ασπρούλης, Υπ. Δρ. Φιλοσοφίας ΕΑΠ, Επιστημονικός Συνεργάτης Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου και περιοδικού Θεολογία
ΠΗΓΗ: Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο έχει δημοσιευτεί στο ιστολόγιο της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής: blogs.goarch.org/blog/-/blogs/orthodox-fundamentalism. Η ελληνική μετάφραση του κειμένου έχει δημοσιευτεί στο Πρακτορείο Εκκλησιαστικών Ειδήσεων, Amen (amen.gr). Το είδα: http://www.acadimia.org/index.php/el/nea-anakoinoseis/deltia-typou/613-orthodoksos-fontamentalismos