Ιωάννης Γ. Λότσιος Δρ.Θ. verianet
Η χορήγηση του Τόμου της Αυτοκεφαλίας
από το Οικουμενικό Πατριαρχείο τα Θεοφάνια του 2019 στο Φανάρι αφ’ ενός
δόθηκε μυστηριακά δια συλλείτουργου και όχι με το ταχυδρομείο και αφ΄
ετέρου δεν είχε αντίκρισμα σε σχισματικές ομάδες, οι οποίες έπαψαν με
την ενωτική Σύνοδο να υπάρχουν.
H δημιουργία της νέας αυτοκέφαλης εκκλησίας δεν ήταν μια διαθέσιμη λύση, αλλά ζωτικής σημασίας για την ενότητα του ουκρανικού λαού. Η επιβολή του αναθέματος και του σχίσματος από το Πατριαχείο Ρωσίας, απέναντι και σε ικανό αριθμό πιστών προερχόταν από εθνοφυλετικά και μιας παθογόνας εκκλησιαστικής πολιτικής και όχι ως ιατρεία προς θεραπεία, όπως ακριβώς ορίζουν και Ιεροί Κανόνες.
Η αποστροφή στο ζήτημα της αυτοκεφαλίας από το Πατριαρχείο της Ρωσίας, μην δίνοντας λύση για δεκαετίες, όξινε την κατάσταση στο εσωτερικό της Ουκρανίας. Ο υπερτονισμός της κανονικής Εκκλησίας υπο του Μητροπολίτου Ονουφρίου, ως συνδετικό δεσμό μεταξύ Κιέβου και Μόσχας δεν έφερε αγαθά αποτελέσματα. Αντίθετα εμβάθυνε το πρόβλημα περισσότερο. Η επαναφορά στην κανονικότητα υπό του Οικουμενικού Πατριαρχείου αφορούσε την μυστηριακή δομή και όχι τον διοικητικό θεσμό τους. Η αντίδραση του πρώην Μητροπολιτου Κιέβου Φιλάρετου, μετά και από την απομάκρυνση του από την νέα Αυτοκέφαλη Εκκλησία, δεν είναι εκεί και ως έτυχε. Σύμφωνα με τον Τόμο της Αυτοκεφαλίας η νέα Εκκλησία ονομάζεται ‘’Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας’’, που προσδιορίζει τον κανονικό χαρακτήρα της νέας εκκλησιαστικής δομής. Στον Τόμο επίσης, όπως και σε κάθε Τόμο προσδιορίζεται και ο τίτλος του Προκαθημένου : «Μακαριώτατος Μητροπολίτης Κιέβου καὶ πάσης Οὐκρανίας». Συγχρόνως όμως προσδιορίζει ο Τόμος "μὴ ἐπιτρεπομένης προσθήκης τινὸς ἢ ἀφαιρέσεως τῷ αὐτοῦ τίτλῳ, δίχα τῆς ἀδείας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως". Αυτή η αναφορά αν και είναι ειδική, ξεχωριστή και ίσως μοναδική σε Τόμους Αυτοκεφαλίας, αναφέρεται στην σοφή πρόγνωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου να διαφυλάξει τον νέο Προκαθήμενο και την νέα Εκκλησία στην Ουκρανία, από τις μεθοδεύσεις και αντικανονικές ενέργειες ανάμεσα στον Μητροπολίτη Επιφανίο και του λεγόμενου εν Ουκρανία ‘’Επίτιμου Πατριάρχου Κιέβου Φιλαρέτου’’.
Αυτή η διάγνωση εξ αρχής απέρριψε την υπό του Φιλάρετου επιχειρηματολογία περί δύο τίτλων, ένα για εσωτερική χρήση στην Ουκρανία ως Πατριάρχη Κίεβου και ένα για το εξωτερικό, ‘’Μητροπολίτης Κιέβου’’, υποχρέωσαν τον ίδιο στην απόρριψη του Τόμου. Οι περιορισμοί που τέθηκαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στον Τόμο, δεν έχει την σημασία τις εξάρτησης ή υποταγής, αλλά της αποτροπής ενεργειών που θα προσπαθήσουν να διαλύσουν την ίδια την Εκκλησία της Ουκρανίας. Συνάμα, και η ίδρυσης του Σταυροπηγίου, δίνει ένα τόπο στην εκκλησιαστική πραγματικότητα στην Ουκρανία, στήριξης και διασφάλισης της πορείας της νέας Αυτοκέφαλης Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, που ήδη από την αρχή της σύστασης της δεν βρίσκεται σε ένα καλό εκκλησιαστικό περιβάλλον. Αυτό είναι το αγκάθι που συνίσταται ανάμεσα στον Φιλάρετο και Επιφάνιο, ανάμεσα στην τήρηση της κανονικής δομής και της απόκλισης που ζητεί επίμονα ο ίδιος ο Φιλάρετος. Η απειλεί του Φιλαρέτου για την επανασύσταση του λεγομένου ‘’Πατριαρχείου του Κιέβου’’, αποτέλεσε μια διχαστική πράξη, προσπαθώντας να δημιουργήσει δύο αλληλεξαρτώμενες εκκλησίες. Αυτό δεν αντιβαίνει μόνο στον Πατριαρχικό και Συνοδικό Τόμο, έρχεται και σε αντίθεση με τις συνθήκες κάτω από τις οποίες δόθηκε η ίδια η αυτοκεφαλία. Αυτό περιπλέκει περισσότερο τα πράγματα σε διορθόδοξο επίπεδο, ακόμα και με το ίδιο το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Αυτή η συνεχής εμβάθυνση της πνευματικής διάσπασης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας στον ποιμαντικό τομέα, ποιος είναι ο ποιμενάρχης!! Ποιος είναι ο προκαθήμενος!!, αντιμετωπίζει ο ουκρανικός λαός ως ατυχής προσπάθεια της εκκλησιαστικής πολιτικής. Σε αυτήν την κατάσταση ο νέος προκαθήμενος σύμφωνα με την δήλωση του Γραφείου Τύπου ως απάντηση στο Πατριαρχείο Ρωσίας αναφέρεται στην ειρηνική ενοποίηση της Ορθόδοξης Εκκλησίας: «Ο Μακαριώτατος Μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Επιφάνιος, επανειλημμένα τόνισε ότι η ενοποίηση της Ορθοδοξίας της Ουκρανίας θα πρέπει να πραγματοποιείται ειρηνικά, χωρίς βία και στις αρχές του Ευαγγελίου της αγάπης. Τα γεγονότα των τελευταίων μηνώ έχουν δείξει ότι η απόφαση για μετάβαση σε μια ενιαία τοπική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία πρέπει να είναι ειρηνική και να διέπετε από την ισχύουσα νομοθεσία της Ουκρανίας». Στον Προκαθήμενο Επιφάνιο βρίσκεται ο συνδετικός κρίκος της αυτοκεφαλίας και τη ουκρανικής ενότητας του λαού.
H δημιουργία της νέας αυτοκέφαλης εκκλησίας δεν ήταν μια διαθέσιμη λύση, αλλά ζωτικής σημασίας για την ενότητα του ουκρανικού λαού. Η επιβολή του αναθέματος και του σχίσματος από το Πατριαχείο Ρωσίας, απέναντι και σε ικανό αριθμό πιστών προερχόταν από εθνοφυλετικά και μιας παθογόνας εκκλησιαστικής πολιτικής και όχι ως ιατρεία προς θεραπεία, όπως ακριβώς ορίζουν και Ιεροί Κανόνες.
Η αποστροφή στο ζήτημα της αυτοκεφαλίας από το Πατριαρχείο της Ρωσίας, μην δίνοντας λύση για δεκαετίες, όξινε την κατάσταση στο εσωτερικό της Ουκρανίας. Ο υπερτονισμός της κανονικής Εκκλησίας υπο του Μητροπολίτου Ονουφρίου, ως συνδετικό δεσμό μεταξύ Κιέβου και Μόσχας δεν έφερε αγαθά αποτελέσματα. Αντίθετα εμβάθυνε το πρόβλημα περισσότερο. Η επαναφορά στην κανονικότητα υπό του Οικουμενικού Πατριαρχείου αφορούσε την μυστηριακή δομή και όχι τον διοικητικό θεσμό τους. Η αντίδραση του πρώην Μητροπολιτου Κιέβου Φιλάρετου, μετά και από την απομάκρυνση του από την νέα Αυτοκέφαλη Εκκλησία, δεν είναι εκεί και ως έτυχε. Σύμφωνα με τον Τόμο της Αυτοκεφαλίας η νέα Εκκλησία ονομάζεται ‘’Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας’’, που προσδιορίζει τον κανονικό χαρακτήρα της νέας εκκλησιαστικής δομής. Στον Τόμο επίσης, όπως και σε κάθε Τόμο προσδιορίζεται και ο τίτλος του Προκαθημένου : «Μακαριώτατος Μητροπολίτης Κιέβου καὶ πάσης Οὐκρανίας». Συγχρόνως όμως προσδιορίζει ο Τόμος "μὴ ἐπιτρεπομένης προσθήκης τινὸς ἢ ἀφαιρέσεως τῷ αὐτοῦ τίτλῳ, δίχα τῆς ἀδείας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως". Αυτή η αναφορά αν και είναι ειδική, ξεχωριστή και ίσως μοναδική σε Τόμους Αυτοκεφαλίας, αναφέρεται στην σοφή πρόγνωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου να διαφυλάξει τον νέο Προκαθήμενο και την νέα Εκκλησία στην Ουκρανία, από τις μεθοδεύσεις και αντικανονικές ενέργειες ανάμεσα στον Μητροπολίτη Επιφανίο και του λεγόμενου εν Ουκρανία ‘’Επίτιμου Πατριάρχου Κιέβου Φιλαρέτου’’.
Αυτή η διάγνωση εξ αρχής απέρριψε την υπό του Φιλάρετου επιχειρηματολογία περί δύο τίτλων, ένα για εσωτερική χρήση στην Ουκρανία ως Πατριάρχη Κίεβου και ένα για το εξωτερικό, ‘’Μητροπολίτης Κιέβου’’, υποχρέωσαν τον ίδιο στην απόρριψη του Τόμου. Οι περιορισμοί που τέθηκαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στον Τόμο, δεν έχει την σημασία τις εξάρτησης ή υποταγής, αλλά της αποτροπής ενεργειών που θα προσπαθήσουν να διαλύσουν την ίδια την Εκκλησία της Ουκρανίας. Συνάμα, και η ίδρυσης του Σταυροπηγίου, δίνει ένα τόπο στην εκκλησιαστική πραγματικότητα στην Ουκρανία, στήριξης και διασφάλισης της πορείας της νέας Αυτοκέφαλης Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, που ήδη από την αρχή της σύστασης της δεν βρίσκεται σε ένα καλό εκκλησιαστικό περιβάλλον. Αυτό είναι το αγκάθι που συνίσταται ανάμεσα στον Φιλάρετο και Επιφάνιο, ανάμεσα στην τήρηση της κανονικής δομής και της απόκλισης που ζητεί επίμονα ο ίδιος ο Φιλάρετος. Η απειλεί του Φιλαρέτου για την επανασύσταση του λεγομένου ‘’Πατριαρχείου του Κιέβου’’, αποτέλεσε μια διχαστική πράξη, προσπαθώντας να δημιουργήσει δύο αλληλεξαρτώμενες εκκλησίες. Αυτό δεν αντιβαίνει μόνο στον Πατριαρχικό και Συνοδικό Τόμο, έρχεται και σε αντίθεση με τις συνθήκες κάτω από τις οποίες δόθηκε η ίδια η αυτοκεφαλία. Αυτό περιπλέκει περισσότερο τα πράγματα σε διορθόδοξο επίπεδο, ακόμα και με το ίδιο το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Αυτή η συνεχής εμβάθυνση της πνευματικής διάσπασης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας στον ποιμαντικό τομέα, ποιος είναι ο ποιμενάρχης!! Ποιος είναι ο προκαθήμενος!!, αντιμετωπίζει ο ουκρανικός λαός ως ατυχής προσπάθεια της εκκλησιαστικής πολιτικής. Σε αυτήν την κατάσταση ο νέος προκαθήμενος σύμφωνα με την δήλωση του Γραφείου Τύπου ως απάντηση στο Πατριαρχείο Ρωσίας αναφέρεται στην ειρηνική ενοποίηση της Ορθόδοξης Εκκλησίας: «Ο Μακαριώτατος Μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Επιφάνιος, επανειλημμένα τόνισε ότι η ενοποίηση της Ορθοδοξίας της Ουκρανίας θα πρέπει να πραγματοποιείται ειρηνικά, χωρίς βία και στις αρχές του Ευαγγελίου της αγάπης. Τα γεγονότα των τελευταίων μηνώ έχουν δείξει ότι η απόφαση για μετάβαση σε μια ενιαία τοπική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία πρέπει να είναι ειρηνική και να διέπετε από την ισχύουσα νομοθεσία της Ουκρανίας». Στον Προκαθήμενο Επιφάνιο βρίσκεται ο συνδετικός κρίκος της αυτοκεφαλίας και τη ουκρανικής ενότητας του λαού.