Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗ ΤΗΣ ΧΑΡΙΤΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

Του Ιωάννη Λότσιου

''Οι λόγοι σου Πάνσοφε καί τά σεπτά συγγράμματα, δρόσος ουρανία μέλι, πέτρας άρτος Αγγέλων τοίς εντυγχάνουσι, νέκταρ αμβροσία γλυκασμός, ήδυσμα Γρηγόριε καί πηγή ζώντος ύδατος''.
Κυριακή β’ Νηστειών της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής και στον απόηχο της Κυριακής της ορθοδοξίας, υπάρχει η μεγάλη εορτή στην ευλογημένη πόλη της Θεσσαλονίκης, μια πόλη που κατέχει ως πολύτιμο θησαυρό τα χαριτόβρυτα λείψανα του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά[1], όπως αναφέρεται στην υμνογραφία:
«Κοινόν σε Διδάσκαλον, γνωρίζει γή καί θάλασσα στήλην ιεράν Ορθοδοξίας καί οπλοθήκην θείων δογμάτων σεπτήν σοφόν θεολόγον ιερόν, σύσκηνον συμμέτοχον Αποστόλων ομότροπον».
Την ημέρα αυτή, εξέρχεται η ιερά λάρνακα του Αγίου από το παρεκκλήσιο, στο μέσο του νου και γίνεται λιτανεία στην πόλη με την συμμετοχή των ιερέων, τοπικών αρχών και του ευσεβούς λαού:
«Ο στύλος τής Πίστεως τής Εκκλησίας ο πρόμαχος, ο μέγας Γρηγόριος, ανευφημείσθω μοι, ο πανάριστος ποιμήν Θεσσαλονίκης ο κόσμος τού τάγματος Ιεραρχών αληθώς».
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς δέχεται μια σφοδρή επίθεση ενάντια στην εμπειρία της εν Χριστώ ζωής τον 14ον αιώνα. Αυτή η απειλή ονομάζεται Ορθολογισμός και εμπνευστής του ήταν ο Βαρλαάμ ο Καλαβρός[2]. Αυτό που πραγματικά απειλεί την ζωή και την πίστη μας, δεν είναι η απιστία στην ύπαρξη του Θεού. Αυτό αποτελεί το σύνθημα ενός ξεπερασμένου αθεϊσμού. Ο σύγχρονος αθεϊσμός, ωστόσο βρίσκεται στην αλλαγή, την παραποίηση και την διαφθορά της πίστης προς τον Θεό. Ως εκ τούτου, ο κίνδυνος για την πίστη δεν είναι πια οι ιδεολογίες και οι εξωτερικές πιέσεις, αλλά μάλλον ο βαθμός της καθαρότητας της πίστης και εμπειρίας[3]. Αν κοιτάξουμε την κατανόηση της αμαρτίας μας, και αυτό είναι ένα σημαντικό ζήτημα για τη σχέση μας με τον Θεό και τη σωτηρία μας, θα διαπιστώσουμε ότι αυτή η κατανόηση απειλείται από τον ορθολογισμός του Βαρλαάμ.
Ο Ησυχασμός[4] είναι η άσκηση που αποβλέπει σε μια εσωτερική ηρεμία μέσω της συνεχούς χρήσης των σύντομων, επαναλαμβανόμενων προσευχών, όπως η προσευχή του Ιησού σε συνδυασμό με ορισμένες άλλες αρετές. Ο απώτερος στόχος είναι να μπορέσει ο ασκούμενος να αντιληφθεί την παρουσία του Θεού μέσα του.
Ο Θεολόγος της χάριτος και μύστης των εμπειριών των Άκτιστων ενεργειών, μας προσφέρει την απλή και κατανοητή προσευχή για κάθε χριστιανό και πιστό. Η προσευχή αυτή είναι το «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον με τον αμαρτωλό»[5]. Η εμπειρία του Αγίου για την άσκηση αυτής της προσευχής απαιτούν μοναξιά και σιωπή, απαιτούν ησυχία, δηλαδή εσωτερική ηρεμία, ειρήνη και σιωπή.
Η εσωτερική σιωπή μας κάνει ικανούς να ακούσουμε την εντος υμών βασιλεία που είναι κρυμμένη. Αυτό σημαίνει ότι η προσευχή αυτή αναφέρεται σε όλες τις αισθήσεις του ανθρώπου, περιλαμβάνει το σώμα και την ψυχή. αυτή η προσευχή δεν είναι διαλογισμός, είναι κάτι περισσότερο. Είναι έκκληση για έλεος που περιλαμβάνει την μετάνοια και την αλλαγή. Είναι επίσης προσευχή που γίνεται εντος της μυστηριακής ζωή της Εκκλησίας, μια προσεχή που συνδυάζει την εξομολόγηση με την θεία κοινωνία[6]. Αυτή η προσεχή δεν αποτελεί μια μάταιη επανάληψη ή φλυαρία αλλά μια δέηση που απαγγέλλει, ζητά ξανά και ξανά το ίδιο πράγμα , δηλαδή το έλεος του Θεού. Από το εσωτερικό της καρδιάς του ανθρώπου φθάνοντας τα θεία ύψη της δόξας, ομολογώντας τον Χριστό ως Κύριο και Σωτήρα, με ειλικρίνεια, ταπεινότητα, και πίστη. Γι αυτό η προσευχή είναι αληθινή και τέλεια. Γεμίζει την ψυχή με τη Θεία χάρη και τα πνευματικά χαρίσματα.
Ένα παράδειγμα που μας αναφέρει ο ίδιος ο Άγιος είναι το μύρο που βρίσκεται μέσα στο δοχείο, όταν ανοίγει στην καρδιά του ανθρώπου, αφθονεί η χάρης, γεμίζει με σταγόνες της ακτίστου ενεργείας του Θεού.
Η προσευχή αυτή, που είναι για όλους τους χριστιανούς και μοναχούς, εκφράζει την σχέση του ανθρώπου με το Θεό, μια δυνατή πραγματικότητα, όχι όμως λογικά. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ερμήνευσε την εμπειρία της Εκκλησίας, παρουσιάζοντας επιχειρήματα, με βάση την Αγία Γραφή και τα συγγράμματα των Πατέρων. Η αντιμετώπιση του ζητήματος του πώς είναι δυνατό, για τους ανθρώπους, να έχουν γνώση του υπερβατικού και αγνώστου Θεού, όχι γνωρίζοντας την ουσία του αλλά τις ενέργειες του[7].
Οι ενέργειες είναι αυτές που φανερώνουν την σχέση του ανθρώπου με το Θεό, ω ως σχέση προσώπων. Και αυτό γίνεται κατεξοχήν με την ομιλία και την επικοινωνία, δηλαδή με την μονολόγιστη προσευχή. Για να μας γίνει αυτό καλύτερα κατανοητό ο ίδιος κάνει μια σύγκριση ανάμεσα στον θεό και τον ήλιο. Ο ήλιος έχει τις ακτίνες του, ο Θεός έχει τις ενέργειες του, υπάρχει δηλαδή ανάμεσα τους χάρη και φώς. Με τις ενέργειες του ο Θεός δημιουργεί, συντηρεί και διαχέει το σύμπαν, αλλά περισσότερο μεταμορφώνει και θεώνει τον άνθρωπο. Προσφέρει δηλαδή χώρο μέθεξης τω ενεργειών, όπως ακριβώς το νερό απορροφάται από ένα σφουγγάρι. Αυτή είναι η αποκάλυψη του θεού. Έτσι ο Θεός είναι ακατανόητος και ανεξιχνίαστος στη φύση ή στην ουσία Του, αλλά δυνάμενος να γίνει γνωστός στις ενέργειές Του. Είναι μέσα από τις δράσεις του, από την αγάπη Του σε όλη την κτίση του Θεού που εισέρχεται σε μια ευθεία και άμεση σχέση με την ανθρωπότητα, μια προσωπική μέθεξη μεταξύ πλάσματος και τον Δημιουργό.
Το ζήτημα το πώς οι άνθρωποι έρχονται σε σχέση με το θεό, πραγματική, το θέτει ο Άγιος Γρηγόριος με μοχλό την προσευχή. Ο Βαρλαάμ πρότεινε ότι αυτή η σχέση προέρχεται μέσα από μια λεπτομερή και δια βίου μελέτη των θρησκευτικών και φιλοσοφικών γραπτών, έτσι μπορεί κάποιος να γνωρίσει τον θεό. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς είπε όμως όχι, η σχέση και η εμπειρία του Θεού είναι μέσα από την βίωση του δια της προσεχής που καθαρίζει την καρδιά του ανθρώπου.
Εάν έχουμε δοκιμάσει ή προσπαθήσαμε να ασκηθούμε με την προσευχή του Ιησού, χωρίς καμιά άλλη σκέψη, τότε σίγουρα ανακαλύπτουμε τι εξαιρετικά δύσκολο πράγμα είναι να αποκτήσεις μια ησυχία σε μια ταραγμένη καθημερινότητα. Περισσότερο όταν η ψυχή μας κατακλύζεται από σκέψεις, φαντασιώσεις, πόθους και αμαρτίες.
Έτσι, η Εκκλησία θέτει μπροστά μας την μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, για να μας υπενθυμίσει αυτό που υποτίθεται πρέπει να κάνουμε κατά την διάρκεια της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Στην εργασία, στον οίκο μας, στους δρόμους, πολύ περισσότερο στις ακολουθίες να εφαρμόσουμε την προσευχή αυτή. Είναι μια ευκαιρία τώρα, μια σπάνια και πολύτιμη όμως πράξη να αλλάξουμε εσωτερικά τον εαυτό μας σήμερα. Ας προσπαθήσουμε να επωφεληθούμε για να γευτούμε και υμείς το νέκταρ και την δρόσος την ουράνια.

---

[1] Γ. Μαρτζέλος, ‘’Ο ‘Αγιος Γρηγόριος Παλαμάς και η νεώτερη Δυτική Θεολογία’’, στο Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην του εν αγίοις πατρός ημών Γρηγορίου αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά (12-14 Νοεμβρίου 1984), Θεσσαλονίκη 1986, σ. 213-227.

[2] Π. Χρήστου, ‘’Βαρλαάμ ο Καλαβρός’’, στη Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος, 3ος, σ.624-627.

[3] Χ. Σταμούλης, ‘’Εγώ ειμί ο ων. Η διαλεκτική φύσεως και προσώπου στη νεώτερη ορθόδοξη θεολογία και ο θεολογικός ολισμός του Γρηγόριου Παλαμά»’’, στο Σύνθεσις 1(2012), σ. 76-87. Κ.. Αθανασόπουλος, “Γνώση, πίστη και μέθοδος: Η αντίθεση του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά στον αγνωστικισμό και στη σχετικοκρατία της ύστερης βυζαντινής φιλοσοφίας”, στο Ελληνική Φιλοσοφία και Γνωσιοθεωρία, Κ. Βουδούρη, εκδ. Ιωνία, Αθήνα 2001, σ. 11-26.

[4] Μουστάκας Κωνσταντίνος, ‘’Εκκλησιαστικές έριδες την περίοδο των Παλαιολόγων’’, 2008,

Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Κωνσταντινούπολη

URL: <http://kassiani.fhw.gr/l.aspx?id=10830>.

[5] Γ. Γαλίτη, ‘‘Η Αδιάλειπτη Προσευχή κατά τον Άγιον Γρηγόριον τον Παλαμά’’, στο Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην του εν αγίοις πατρός ημών Γρηγορίου αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά (12-14 Νοεμβρίου 1984), Θεσσαλονίκη 1986, σ. 177.

[6] Γρηγορίου Παλαμά, Ομολογία της ορθοδόξου πίστεως, PG 151, 766D-767A.

[7] Ν. Ματσούκα, Ν., Δογματική και Συμβολική Θεολογία, τόμ. Α ́ Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π. Πουρναράς, 1985, σ.138-156.